Just in Time یا تولید به‌موقع در اصل روشی برای تولید است که به طبع آن انبار نیز دستخوش تغییر می‌گردد. متأسفانه برداشت‌های اشتباه از این سیستم باعث شده که کاربرد واقعی خود را از دست بدهد. عده‌ای آن را مدیریت عملیاتی می‌دانند زیرا به عقیده آن‌ها این سیستم در جهت کاهش ضایعات گام برمی‌دارد، عده‌ای بر این باورند چون یکی از اهداف آن بهبود کارایی و کیفیت است، یک رویکرد مدیریت تکنیکی به شمار می‌رود و برخی دیگرمی گویند چون سیستم تولیدی JIT یک مفهوم تولید جامع است، پس رویکرد استراتژیک دارد. ولی باید به این نکته توجه کنیم که این سیستم پیش از اینکه هر یک از موارد بالا باشد، یک راهکار برای تسهیل عملیات است.
مقدمه
امروزه با توجه به هزینه بالای مواد اولیه و همچنین هزینه نگهداری مواد اولیه و کالاهای ساخته‌شده، صاحبان صنایع به سمت کم کردن هرچه بیشتر هزینه‌های جانبی تولید خود حرکت می‌کنند و مهم‌ترین بخش آن کم کردن مواد اولیه و محصول است. ولی باید حقایقی را در این خصوص در نظر گرفت تا بتوان به‌خوبی آن را عملی نمود. در ادامه به معرفی سیستم JIT پرداخته و ضمن ارائه پیش‌نیازهای آن معایب و مزایای این روش را نیز بیان می‌کنیم.
تاریخچه JIT
این سیستم در اوایل دهه ۷۰ میلادی در ژاپن و توسط تائیچی اونو در شرکت تویوتا مطرح گردید و طی بحران نفتی همان دهه که منجر به کاهش شدید مواد اولیه شد، دلیلی بود تا این تکنیک از طرف بیشتر شرکت‌ها به کار گرفته شد. مبنای اصلی این شیوه در کم کردن موجودی انبار است، این موجودی هم در بخش مواد اولیه و هم در بخش محصولات موردنظر است و بهترین حالت آن موجودی صفر است، تولیدکننده هم‌زمان با دریافت درخواست از مشتری اقدام به خرید مواد اولیه نموده و پس از تولید کالای موردنظر آن را تحویل خریدار داده و نیازی به وجود انبار نیست.
الزامات به کار گرفتن JIT
با توجه به تعریف بالا الزامات پیاده‌سازی این سیستم عبارت‌اند از:
- وجود تأمین‌کننده قابل‌اطمینان، اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنیم که امکان تأمین درست در زمان نیاز مواد اولیه وجود نداشته باشد به کار بردن این روش ریسک از دست دادن مشتریانمان را در پی خواهد داشت.
- وجود مشتریان قابل‌اطمینان، با توجه به اینکه در این سیستم تولید برای ذخیره‌سازی انجام نمی‌شود و تنها در زمان نیاز تولید صورت می‌گیرد باید برای پیشگیری از خالی ماندن خط تولید، مشتریان دائمی داشته باشیم.
- برنامه‌ریزی دقیق تولید، علاوه بر مورد دوم باید برای تولید نیز برنامه دقیقی داشته باشیم تا مشتریان بیش‌ازحد در انتظار تولید نباشند.
- آموزش کارکنان، کارگرانی که در این نوع کارخانه‌ها مشغول به کار هستند باید آموزش‌های کاملی دیده باشند تا بتوانند دستگاه‌ها را به‌موقع سرویس نموده و یا اگر یکی از دستگاه‌ها خراب شد بدون درنگ تعمیر شوند.
- هماهنگی بخش‌های مختلف تولید، سرعت هماهنگ بخش‌های مختلف که مشغول تولید یک کالا هستند بسیار مهم است، زیرا کم‌کاری یا بیش کاری هر قسمت می‌تواند باعث ایجاد گلوگاه یا نقطه بحرانی در خط تولیدشده و کار را مختل کند.
مزایای سیستم JIT در تولید
- کاهش نزدیک به صفر موجودی (مواد – کالای در جریان ساخت – کالای ساخته‌شده).
- کاستن از فضای مورد نیاز مانند انبارها.
- افزایش کیفیت تولید و کاهش دوباره‌کاری و ضایعات.
- کاهش زمان‌های تأخیر ساخت.
- افزایش بهره‌وری و شاخص زمانی استفاده از ماشین‌آلات.
- کاهش نیاز به پرسنل غیرمستقیم نظیر انباردار، بازرس مواد و غیره.
محدودیت‌های سیستم تولید به‌موقع
- با توجه به صفر رساندن موجودی مواد اولیه، ذخیره‌ی احتیاطی که درروش سنتی نقش یک موجودی ایمنی را برای شرکت‌ها ایفا می‌کردند وجود ندارند.
- سطح مشارکت تعیین‌شده در سازمان‌های ژاپنی که نظام تولید به‌موقع را اجرا کرده‌اند با میزان مشارکت موردنیاز در کشور ما معمولاً سازگار نیست و این ایجاد مشکل می‌کند.
- افراد دیگر استقلال کاری پیشین خود را ندارند و باید به‌صورت گروهی کار کنند.
- بیشتر کارکنان بادید منفی به تغییرات نگاه می‌کنند و اغلب در مقابل آن مقاومت و حتی کارشکنی می‌کنند.
سخن پایانی
همان‌گونه که متوجه شدید روش Just in Time یا تولید به‌موقع، روشی پویا باقابلیت‌های بسیار است که می‌تواند هر صنعتی را متحول کند ولی اگر به‌پیش نیازهای آن توجه نگردد، نه‌تنها فایده‌ای نخواهد داشت بلکه می‌تواند باعث ازکارافتادن چرخه تولید نیز بشود. باید به مهم‌ترین رکن آن یعنی تأمین‌کننده قابل‌اطمینان توجه نمود و اینکه کسی را پیدا کنیم که در زمان نیاز نرخ مواد موردنیازمان را بالا نبرد که متأسفانه این مورد در بازار کنونی ما بسیار کمیاب است.
