پیش‌ازاین مطلبی درباره برچسب ایمنی مواد نگاشته‌ایم، در این مطلب قصد داریم به تشریح لوزی شناسایی خطر که بخشی از MSDS است بپردازیم.
لوزی شناسایی خطر چیست؟
با توجه به تنوع مواد شیمیایی و خطرآفرین، عملاً به خاطر سپردن خطرات تمامی آن‌ها امری محال به نظر می‌رسد، بر همین اساس و برای اینکه به‌راحتی بتوانیم میزان خطر هر یک از مواد در شرایط و در رابطه با انواع احتمالات را به یادآوریم، انجمن حفاظت در برابر حریق امریکا (NFPA) استانداردی را تدوین کرده است که به لوزی خطر مشهور است. کد این استاندارد NFPA 704 است که شامل ۴ لوزی کوچک‌تر است و هر یک از آن‌ها دارای رنگ بخصوصی است که نماینده شرایطی ویژه هستند. این لوزی در تصویر زیر دیده می‌شود.
بخش‌های این لوزی که در زبان انگلیسی به آن Hazard Diamond گفته می‌شود عبارت‌اند از:
بخش بالایی که به رنگ قرمز است: قابلیت اشتعال و حریق
بخش راست که به رنگ زرد است: واکنش‌پذیری و انفجار
بخش چپ که به رنگ آبی است: خطرات بهداشتی
بخش پایین که به رنگ سفید است: خطرات خاص
حال این پرسش مطرح می‌گردد که نحوه عملکرد لوزی خطر چگونه است؟
پیش‌ازاین گفتیم که طراحی این لوزی برای ساده‌تر شدن کار است و همان‌گونه که در تصویر می‌بینید به خاطر سپردن چهار بخش به‌مراتب ساده‌تر از به خاطر سپردن خطرات همه مواد است.
روش کار این جدول به این شکل است که خطرات هر بخش (به‌جز بخش سفید) از صفرتا چهار (پنج درجه) شماره‌گذاری شده‌اند که عدد صفر کم‌خطرترین و عدد چهار نشان‌دهنده پرخطرترین است. وقتی این جدول برای یک ماده شیمیایی در نظر گرفته می‌شود در هر بخش از این لوزی یک عدد نمایش داده می‌شود. در ادامه نمونه‌ای از جدول پرشده برای گوگرد با فرمول شیمیایی S ارائه می‌گردد.
در ادامه به توضیح مفهوم این اعداد می‌پردازیم.
درجه صفر: مشتعل نمی‌شوند؛ مانند اسید نیتریک
درجه ۱: قبل از اشتعال باید حرارت ببینند؛ مانند گلیسیرین، سولفور، روی
درجه ٢: مایعاتی که جهت مشتعل‌شدن باید مقداری حرارت ببینند و جامداتی که تولید بخورات قابل اشتعال می‌نماید؛ مانند اسید استیک، نفتالین، فرم آلدئید
درجه ٣: مایعاتی که تقریباً در حرارت نرمال مشتعل می‌شوند؛ مانند هیدروکسید امین، فسفر سفید
درجه ۴: گازهای شدیداً قابل اشتعال و مایعات بسیار فرار قابل اشتعال مانند سولفید هیدروژن، اسید پیکریک
درجه صفر: موادی که تحت شرایط حریق نیز خطری برای سلامتی تولید نمی‌کنند؛ مانند برنز، فسفر قرمز
درجه ١: خطرات کمی برای سلامتی دارند؛ مانند کلسیم Ca
درجه ٢: برای سلامتی خطرناک هستند؛ مانند اکسید اتیلن C2H4O، نفتالین C10H8
درجه ٣: خطرات فوق‌العاده برای سلامتی دارند؛ مانند سولفید هیدروژن H2S، هیدروکسید سدیم NaOH
درجه ۴: مقدار کمی از بخورات آن‌ها می‌تواند سبب مرگ شود؛ مانند هیدروژن سیانید
درجه صفر: موادی که در حالت عادی حتی در شعله پایدار هستند و با آب واکنش نمی‌دهند؛ مانند زغال چوب
درجه ١: موادی که در حالت عادی پایدار بوده ولی در حرارت و فشار بالا ممکن است ناپایدار شوند و با آب واکنش نموده انرژی آزاد نماید ولی نه بشدت؛ مانند روی
درجه ٢: موادی که در حالت عادی ناپایدار بوده و تغییرات شیمیایی یافته ولی منفجر نمی‌شود؛ مانند سدیم
درجه ٣: موادی که قادر به تجزیه یا واکنش انفجاری بوده ولی جهت این عمل به چاشنی یا حرارت کافی نیاز دارند؛ مانند فلوئور
درجه ۴: موادی که در حرارت و فشار معمولی قادر به تجزیه یا واکنش انفجاری است؛ مانند اسید پیکریک
BIO: خطر زیستی مانند ویروس آبله / PIO: سمی مانند سم مار
ALK: عامل آلکانی مانند بازها / ACID: عامل اسیدی مانند اسیدها
CRYO/CRY: بسیار سرد مانند نیتروژن مایع / OXY/OX: عامل اکسیدکننده مانند پتاسیم پرکلرات
W: واکنش‌پذیر با آب مانند سزیم و سدیم / COR: عامل خورنده مانند هیدروکسید پتاسیم
در لوزی خطر، هرچه عدد بزرگ‌تر باشد، سطح خطر نیز بیشتر است.
سخن پایانی:
در این مقاله تلاش ما بر این بود تا به پرسش لوزی شناسایی خطر چیست؟ پاسخ بدهیم.
در انتها یادآور می‌شویم که بهترین شیوه و روش جهت استفاده بهینه از لوزی خطر به خاطر سپردن مواردی است که در این مقاله به آن‌ها اشاره شد و علاوه بر آن بهتر است موارد ذکرشده را پرینت گرفته، در انبار مواد شیمیایی و همچنین دفتر انبار به دیوار الصاق نمایید تا علاوه بر مرور روزانه برای پیشگیری از بروز هر نوع حادثه‌ای تمامی کارکنان انبار به آن دسترسی داشته باشند.
